Τρίτη 5 Μαρτίου 2013 στις 20.00
Τέταρτο Μάθημα Αυτομόρφωσης για το κεφάλαιο
Τίτλος Τέταρτου μαθήματος: Η αλλοτριωμένη εργασία
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΕ ΕΝΑΝ ΚΥΚΛΟ MAΘHMATΩΝ ΑΥΤΟΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ, ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΟΠΟΙΗΣΗ, ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΑΓΩΝΑ
Τον Φεβρουάριο του 2011, αρχίσαμε στην Κατάληψη της Σκαραμαγκά έναν κύκλο μαθημάτων αυτομόρφωσης με θέμα την ανάδυση, επέκταση και εδραίωση της καπιταλιστικής σχέσης και το διαρκή αγώνα εναντίον της, εστιάζοντας κυρίως στη μελέτη του πρώτου τόμου του Κεφaλαίου του Mαρξ. Η ιδέα αυτή γεννήθηκε από συντρόφους που όλα αυτά τα χρόνια έχουμε συναντηθεί μέσα σε κοινωνικούς αγώνες ενάντια στο κεφάλαιο. Η κοινή καταγωγή μας είναι μία κοινή κινηματική καταγωγή, και ο τόπος που επιλέξαμε να στεγάσουμε τα μαθήματα ήταν ένας χώρος που γεννήθηκε μέσα από την εξέγερση του Δεκέμβρη με σκοπό να αντιμετωπίσει τις ανάγκες μας έξω από την καπιταλιστική σχέση και ενάντια σε αυτή.
Η ανάγκη για τη δημιουργία του κύκλου αυτομόρφωσης ξεκινάει από την πεποίθηση ότι για να αγωνιστείς ενάντια σε αυτόν τον κόσμο πρέπει πρώτα να τον κατανοήσεις. Και αντίστροφα, ότι η κατανόηση αυτού του κόσμου δεν είναι μία αποκομμένη θεωρητική δραστηριότητα, αλλά είναι εφικτή μόνο μέσω της δραστηριότητας για την αλλαγή του. Έχοντας όλοι μας σε ένα βαθμό εμπλακεί με τη θεωρία στα πλαίσια της κινηματικής δραστηριότητας ή και απλά για την προσωπική μας ευχαρίστηση, θέλήσαμε να ξεπεράσουμε την απομόνωση του δωματίου ή της βιβλιοθήκης και να συναντηθούμε σε μία συλλογική διαδικασία μελέτης.
Η σύνδεση θεωρίας-πράξης δεν είναι παρά ένα αίτημα. Μπορεί να μετατραπεί εύκολα σε κενό σύνθημα που συγκαλύπτει είτε την έλλειψη θεωρητικής εμβάθυνσης είτε την έλλειψη πρακτικής δραστηριότητας. Στους ριζοσπαστικούς κύκλους έχει συχνά υποστεί σημαντικές στρεβλώσεις. Η μία εκδοχή είναι η απόδοση στη θεωρία ενός αποκλειστικά εργαλειακού χαρακτήρα, ως το θεωρητικό υπόστρωμα που δικαιολογεί την πράξη, που αναπαράγει δηλαδή έτοιμα θεωρητικά πλαίσια δίχως κριτική στάση απέναντί τους. Συναφής με αυτήν τη στάση είναι ένας διάχυτος αντιδιανοουμενισμός, ο οποίος αντιμετωπίζει με καχυποψία ή περιφρόνηση την ενασχόληση με θεωρητικά ζητήματα και ταυτίζει την θεωρητική δραστηριότητα με τον ακαδημαϊσμό. Στην άλλη άκρη υπάρχει η αποκομμένη θεωρητική δραστηριότητα, μία ηττοπαθής στροφή στην ενασχόληση με τη θεωρία δίχως αναφορά στο πραγματικό γίγνεσθαι, καθιστώντας την ενασχόληση με τη θεωρία άλλοθι, το αντίβαρο της έλλειψης πρακτικής.
Εφόσον έχουμε αποφασίσει να ασκήσουμε έμπρακτη κριτική στο υπάρχον, είμαστε αναγκασμένοι να σκεφτούμε πάνω σε αυτήν την κριτική άρα να κάνουμε θεωρία. Και σε αυτήν την κατεύθυνση θεωρούμε αναγκαία τη συστηματική ενασχόληση με θεωρητικά κείμενα που έχουν κριτική στάση τόσο απέναντι στην πραγματικότητα, όσο και στις θεωρητικές παραδόσεις πάνω στις οποίες αυτά βασίζονται. Θεωρούμε δε ότι αυτή η ενασχόληση δεν είναι αποκλειστικότητα του όποιου ακαδημαϊκού περιβάλλοντος αλλά, αντιθέτως, αποτελεί μέρος των κινηματικών διαδικασιών, γιατί μόνο μέσα από αυτές μπορούν αυτά τα κείμενα να συνδεθούν με την πράξη. Ενάντια σε διαχωρισμούς ειδικών και μη, καθηγητών και διδασκόμενων, εγγράμματων και θεατών, επιλέξαμε μία διαδικασία αυτομόρφωσης με έμπρακτη συμμετοχή όσων γίνεται περισσότερων. Σε αυτή τη συλλογική διαδικασία μελέτης, ο σκοπός ήταν λοιπόν διπλός: η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή και το βέλτιστο εφικτό επίπεδο εμβάθυνσης και κατανόησης. Ο σκοπός μας ήταν να σταθούμε κριτικά απέναντι στη θεωρία με σκοπό να την κάνουμε κτήμα μας και όχι να την εκλαϊκεύσουμε για να είναι προσεγγίσιμη. Θεωρούμε πως αυτό επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό αποδεικνύοντας ότι η αυτομόρφωση δεν είναι ένα ιδεολογικό μοτίβο αλλά μία αποτελεσματική μέθοδος παραγωγής κριτικής θεωρίας.
Αρχίζοντας με την πεποίθηση ότι η κύρια σχέση που καταδυναστεύει τη ζωή μας είναι η καπιταλιστική σχέση, η υπαγωγή του συνόλου της κοινωνικής ζωής στην παραγωγή αξίας προς όφελος των αφεντικών, στραφήκαμε στο Κεφάλαιο του Mαρξ ως αφετηριακό κείμενο κριτικής αυτής της σχέσης. Το ίδιο το κείμενο είναι βεβαρυμένο με ένα σύνολο στρεβλώσεων. Είναι η κλασσική περίπτωση κειμένου στο οποίο όλοι αναφέρονται και ελάχιστοι έχουν διαβάσει. Τόσο ακαδημαϊκοί όσο και ριζοσπαστικοί κύκλοι διατηρούν συχνά απέναντί του μία ενατενιστική στάση, η οποία άλλοτε κυριαρχείται από δέος, άλλοτε από απλουστευτική απόρριψη και άλλοτε από ιδεολογική αποδοχή. Αυτή η θεωρητική σύγχυση, η οποία στη χειρότερη καταλήγει στη θεολογία του Περισσού (και όχι μόνον) και στην καλύτερη σε βυζαντινολογικές αψιμαχίες περί του «τι πραγματικά είπε ο Mαρξ», είναι το πρώτο εμπόδιο στην μελέτη του κειμένου. Διαπιστώσαμε όμως ότι αν το Κεφάλαιο διαβαστεί από μια πολιτική, ταξική οπτική γωνία προσφέρει προοπτικές ανάλυσης, οι οποίες διευκολύνουν την κατανόηση των σημερινών κοινωνικών συνθηκών και τον αγώνα ενάντιά τους.
Αυτά τα δύο χρόνια, ασχοληθήκαμε λοιπόν με την μαρξική θεωρία της αξίας, εξετάσαμε της μεθοδολογικές προϋποθέσεις της, είδαμε κάποιες από τις πιο χρήσιμες ερμηνείες της. Είδαμε τον κύκλο αναπαραγωγής του κεφαλαίου, την εργάσιμη μέρα και τον τρόπο απόσπασης υπεραξίας από αυτή, το ρόλο των μηχανών στην παραγωγή αξίας και υπεραξίας. Είδαμε την ιστορική αφετηρία της σχέσης που μέχρι σήμερα βιώνουμε, την πρωταρχική συσσώρευση και τις περιφράξεις και προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τις σημερινές περιφράξεις. Είδαμε, εν τέλει, ότι η θεωρία της αξίας είναι μια θεωρία της αλλοτρίωσης, που μας μιλάει για το πως το δημιούργημα καταλήγει να επιβάλλεται πάνω στον ίδιο το δημιουργό του. Μια θεωρία που συνδέεται άμεσα με τη θεωρία για τις περιοδικές και αναπόφευκτες κρίσεις του συστήματος. Σε αυτή τη διαδικασία είχαμε τον διπλό ρόλο του μελετητή ενός κειμένου αλλά και του υποκειμένου που μετέχει σε αυτό για το οποίο το κείμενο μιλάει. Του υποκειμένου που μέσω της μισθωτού καταναγκασμού αναπαράγει την καπιταλιστική σχέση αλλά και του υποκειμένου που μέσω της κινηματικής δραστηριότητάς του δύναται να την καταστρέψει.
Φέτος συνεχίζουμε αυτή τη διαδικασία προχωρώντας σε ένα πιο διευρυμένο πρόγραμμα. Ο πρώτος στόχος μας είναι η διεύρυνση του κύκλου των συμμετεχόντων. Καλούμε κόσμο για να συμμετάσχει, να αναλάβει εισηγήσεις, να διευρύνει την προσέγγισή μας συμβάλλοντας με τις γνώσεις του και τις σκέψεις του. Κόσμο ο οποίος σχετίζεται με τα θέματα που πραγματευόμαστε αλλά και κόσμο που μπορεί να μην έχει γνώση των κειμένων που μελετάμε, αλλά επιθυμεί να εμπλακεί με μία τέτοια διαδικασία.
Δεύτερος στόχος μας είναι να συνεχίσουμε με την κριτική ανάγνωση του δεύτερου τόμου του Κεφαλαίου, που αφορά την κυκλοφορία και αναπαραγωγή του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου και τον καπιταλιστικό χρόνο. Παράλληλα με την κυκλοφορία του κεφαλαίου, θα μελετήσουμε την κυκλοφορία των αγώνων ενάντια στο κεφάλαιο τους δύο τελευταίους αιώνες. Θα επιχειρήσουμε να εμβαθύνουμε στο ζήτημα της πραγμοποίησης και του φετιχισμού του εμπορεύματος, που είχαμε πρωτοπιάσει στον προηγούμενο κύκλο μαθημάτων.
Στην πρώτη φάση αυτού του δεύτερου κύκλου μαθημάτων έχουν συμπεριληφθεί έξι επαναληπτικά μαθήματα που θα επιτρέψουν στους νέους συμμετέχοντες ν' αποκτήσουν, ελπίζουμε, μια αίσθηση της συνέχειας που διακρίνει την προσπάθειά μας και στους παλιότερους να επανασυνδεθούν πιο ομαλά.
Η πρώτη φάση μαθημάτων αποτελείται από 24 ενότητες:
1. Η κριτική της πολιτικής οικονομίας: κοινωνία και άτομο
2. Ο Χέγκελ και η συστηματική διαλεκτική μέθοδος του Κεφαλαίου
3. Το ιστορικό υλικό του Κεφαλαίου. Η μορφή εμπόρευμα ως μορφή επιβολής της
εργασίας, η πρωταρχική συσσώρευση και οι μέθοδοι αύξησης της παραγωγικότητας
4. Η αλλοτριωμένη εργασία
5. Σύνοψη του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου Ι
6. Ο Λούκατς και το φαινόμενο της πραγμοποίησης
7. Η επέκταση της πραγμοποίησης στο σύνολο της κοινωνικής ζωής
8. Η πραγμοποίηση και οι αντινομίες της αστικής σκέψης Ι
9. Η πραγμοποίηση και οι αντινομίες της αστικής σκέψης ΙΙ
10. Η οπτική του προλεταριάτου. Ταξική συνείδηση, συνδικαλιστική συνείδηση και διαστάσεις του ταξικού αγώνα
11. Σύνοψη του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου ΙΙ
12. Η θέση του δεύτερου τόμου στο συνολικό σχέδιο του Κεφαλαίου
13. Οι μεταμορφώσεις του κεφαλαίου: το κύκλωμα του χρηματικού κεφαλαίου
14. Το κύκλωμα του παραγωγικού κεφαλαίου
15. Το κύκλωμα του εμπορευματικού κεφαλαίου
16. Το κύκλωμα των παραγόντων της εργασιακής διαδικασίας
17. Το κύκλωμα της μισθωτής εργασίας
18. Κατανάλωση, «αληθινές» και «ψευδείς» ανάγκες
19. Ποιοί είναι οι εργάτες; Ποιές είναι οι εργάτριες;
20. Κινητικότητα της εργατικής δύναμης, μετανάστευση και πολυεθνικός εργάτης
21. Κύκλοι ταξικών αγώνων και εργατικές φιγούρες
22. Νομιμότητα και παρανομία. Πάνω στο ζήτημα της οργάνωσης
23. Ρεπερτόρια και κύκλοι κοινωνικής διαμαρτυρίας
24. Είμαστε σήμερα μέσα σε έναν νέο κύκλο αγώνων;
Για τα μαθήματα θα χρησιμοποιηθούν οι σχετικές παραδόσεις των καθηγητών Xάρρυ Kλήβερ, Nτέηβιντ Xάρβευ, Kρις Άρθουρ και Aναστάσιου Kαρδαμοστόλη• ο πρώτος και ο δεύτερος τόμος του Kεφαλαίου• το βιβλίο του Λούκατς Ιστορία και Ταξική Συνείδηση• κείμενα της εργατικής αυτονομίας για τους κύκλους αγώνα• άλλα σύγχρονα κείμενα και άρθρα εφημερίδων, περιοδικών κλπ, που επικαιροποιούν την ανάλυση του Mαρξ ή την κριτικάρουν• τραγούδια, ποιήματα και αποσπάσματα μυθιστορημάτων που προέρχονται είτε από τη «λαϊκή» είτε από την «υψηλή» κουλτούρα• σλάιντς, φωτογραφίες και ταινίες. Tα μαθήματα, όπως είπαμε, αναμένεται να οργανωθούν συνεργατικά, ώστε να αμφισβητηθεί έμπρακτα η μονόπλευρη σχέση διδάσκοντα-διδασκόμενου και να διερευνηθούν οι δυνατότητες και τα όρια της αυτομόρφωσης.
Λόγω της κρατικής καταστολής που υπέστη το σπίτι μας, η Σκαραμαγκά, τα μαθήματα θα γίνονται προσωρινά κάθε Τρίτη στις 8 στο Κατειλημμένο Κοινωνικό Κέντρο ΒΟΞ και είναι ανοιχτά σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Μια ιδέα για το τι συζητήθηκε στον πρώτο κύκλο μαθημάτων μπορεί κανείς να αποκτήσει κοιτώντας εδώ http://pat61.squat.gr/tag/ομάδα-αυτομόρφωσης-το-κεφάλαιο
Ομάδα αυτομόρφωσης μιας κατάληψης που δεν έχει πεθάνει